La voglia de fatijà

(Questo pezzo è stato scritto dopo che i giornali e le televisioni riportarono le proteste di alcune donne che si opponevano alla proposta di aumento dell’assegno per il coniuge a carico, le quali ritenevano che il fatto costituisse un atto “ contro l’emancipazione della donna”, suscitando così le proteste di tutte quelle donne che per motivi diversi curavano le loro famiglie. Molte di queste donne avevano cercato per anni lavoro, avevano atteso per anni una chiamata dall’ufficio di colllocamento, avevano partecipato a molti concorsi, ma guarda il caso, esse restavano sempre fuori dalle graduatorie! Queste donne, ormai avanti negli anni, avevano scelto di fare le casalinghe, con diplomi ed anche lauree conseguite senza spintoni. È tutta qui la rabbia di Maria La Rusciulella e a ragione!)

 LA VOGLIA DË FATIJA’
(La voglia di lavorare)

Mò tuttë vannë ammattènnë ca vuonnë fatijà e quanta gèntë virë ca va  addummannannë “ sapiscë cacché puštariéllë?”
‘Ncoppë a ‘ssë officië ‘nzë sa quantë hannë pigliatë u poštë. Addò va-va të virë quattë o cinchë përzonë ‘ént’a na štanza. A cacché vija, cummë fussë dént’a nu miništèrië, l’hannë missë purë accucchiatë, fémmënë e uommënë, tantë e tantë, sa cumm’è…së z’avissëna štan-  cà pë la troppa fatìa tiénnë subbëtë u cunzuolë!
Pérò kë tuttë ca so’ tanta ‘allë e ‘allinë, parë ca la lucia dë ru solë ( scié lauratë!) tardë sèmpë a spuntà … bèncuntë, addò tanta ‘allë campënë ‘ncë fa maië juornë!
Të sèrvë da rëggištrà nu ninnë appéna natë?.. Vié dumanë kë lë teštemonië, të dicë ‘lla ‘uagliona chë šta addò zë scrivënë lë ninnë e purë ca tu lë tëštëmonië già avissë pënzatë a purtartëlë , ca chélla të dicë sèmpë “ vié dumanë “.
Të sèrvë nu cërtëfëcatë? Addummannë a unë pë sapé’ andò šta l’officië e të dicë ca tié da j’ ‘ncoppë ; addummannë a n’autë e të dicë ca tié da j’ sottë; arrivë sottë e girë e rëggirë pë lë ‘urèllë d’u cumunë e manchë la truovë ‘lla porta sènz’aiutë, pëcché qua ‘nz’ausë a scrivë ‘mbaccë a lë portë chélla ca zë fa pë déntrë, ca la gèntë ménë në sa e mèglië è… sénnò cummë fa a scurdarzë chélla bënërétta paróla cara cara a lë capaddozië campuascianë, chélla chë dicë “ pë piacérë”.
Pëcché qua a Campuaššë tuttë zë fa pë piacérë, niéntë zë fa pë duvérë; lë citarinë qua ‘ntiénnë dirittë, sulë duvérë!…
Vuo’ nu pochë ‘é solë a la matina? U ha chiédë’ pë piacérë!
Vuo’ j’ a u cèssë? U ha chiéde’ pë piacérë!… Tié da signà u ninnë a la scola? Pë piacérë!…
E së ‘ntë ‘mparë buonë ‘ssa parola o u significatë suo’ nn’ l’aviscia tantë allëggërì, të succérë ca pë té la vita dëvènta nu tuossëchë.
Ma turnamë a chélla ca të fannë lë ‘mpiégatë d’u cumunë. Doppë ca scié arrëvatë a truũà la       porta dë l’officië addò tié da j’ tu e scié’ fattë la dumanna, të siéntë dicërë da chélla ‘uagliona , sì ca mo so’ tuttë lorë “ ‘ssë ‘uaglionë… pëcchè sannë chiédë kë cchiù grazia lë piacérë, Menito fra cinche juorni a ritirarolo “ …’Ssa rëspošta zë l’hannë ‘mparatë a  mémoria tuttë quantë lë ‘mpiégatë, tant’è vérë c’hajë pënzatë, ma nën fussë la domanda chë l’hannë fattë all’ésamë!…
Po’ ‘ntë dichë chë të succérë së t’aviscia rëcà puntualmèntë a rëtërà u cërtëfëcatë…Nn’u truovë maië. E sèmpe chélla fémmëna të ricë “ vié dopëdumanë”.
E tu toscia e moscia të në va…Spissë succérë ca chélla chë truovë dë sëcurë è la          contrabbënziona ‘mbaccë a la machëna… e tuttë pëcché?… Pëcché ‘ntë scié vulutë ‘mparà a     dicë “pe piacero “!
Povërë fratuccë mié’ ca fa u fërruviérë a Turinë, jèttë là a cërcà nu cërtëfëcatë e u mpiégatë sènza rësponnë zë në jèttë déntrë zittë zittë, pëcché là ‘nzë parla… zë sgobba sultantë.
Fratuccë mié’, pënzattë ca quillë nnë l’avéss’addusëratë e pë zë rènnë cuntë ‘ulèttë addummannà “ Signo’, quanno pozzo miniro a ritirarolo ?” . Quillë mpiégatë zë ncazzattë ca ‘ntë në richë… U ‘cchiappattë a malëparolë a fratuccë: lë dicèttë ca issë facèa u duvérë suo’, ca cummë zë përmëttèa, ca issë nënn’éva cummë a nu’ tërronë ca nën facémë u duvérë nuoštrë, ca issë u cërtëfëcatë u štèa jènnë a fa e ca avéss’avutë sulë nu mënutë dë paciénza, ca subbëtë ciu purtavë. Aviscë vištë a quillë fratuccë mié’ cummë dëvëntattë…zë facèttë nu pizzëchë pë la brëogna. U puuriéllë ‘ncë n’avèa colpa, pëcché issë éva abbëtuatë a Campuaššë addò lë mpiégatë të dicënë sèmpë “ venito fra cinche juorno”, e quannë rëturnattë doppë nu mënutë, ma chë dichë? Doppë poca secondë k’u cërtëfëcatë ‘mmanë, fratuccë mié’ u vulèttë chiérë scusa e allora lë spiécattë u fattë cumm’éva.
Aviscë vištë zia Marì, quanta mëraviglië zë facèttë quill’omë a sënti’ chélla ca facèanë a Campuascë lë culléchë suo’… ‘nt’u dichë… ma zë facèttë proipa ‘abbë e mëraviglia!..
Qua, a la matina, lë mpiégatë vannë a méttë la firma, po’ z’hanna piglià u cafè ca quillë dë la casa nn’è buonë, po’ vannë a piglià u giurnalë ca z’hanna štruì per essero alliniate che chella ca succerro p’u munne . Po’ zë fannë na chiacchiarijata tra lorë pë sapé chë z’hannë magnatë a la séra prima e chë z’hanna magnà a miézëjuornë; po’ zë ‘nformënë së la ‘attélla d’u sinnëchë ha pigliatë lë chiattiéllë o së Cinzia, la cacciunèlla d’u prësërènnë, ha tuotë u ciamuorijë e a la fina ddu’ fatijënë e ddu’ zë në jéscënë , quattë quattë, da ogni štanza. Sa cumm’è zia Marì, la ‘attélla e la cacciunèlla fannë partë purë lorë dëll’officië e pèrciò è duvérë lorë ‘nfurmarzë dë la saluta dë lë povërë bëstiuléllë!… Po’, a na cèrt’ora, së a la matina cë në štèane ciéntë d’impiégatë, tu në rëtruovë vinticinchë!…Ha capitë tu?…Tuttë l’autë spariscënë cummë së nu magàrë avéssë fattë nu juochë dë préštiggë: Chi zë  rëtrova rént’a u bar; chi va a fa la spésa a u mërcatë; chi va a pajà la bullétta dë la lucia e chi chélla d’u gas; chi va a fa u rappresentantë e chi u ‘cconciatubbë, chi u scarpëllinë e chi u pisciajuolë e cacchërunë fa purë u cëllarë. Cèrtë ca chissë so tuttë mëštiérë ‘é contrabbannë...E ménumalë ca tënavamë ‘št’artiggianë, sénnò ‘nsaccë proipa cummë avissëm’avuta fa nu’ povërë campuascianë sènza chissë artëštunë.
Piénzë zia Marì, ca nën zë trovë n’artiggianë cchiù a Campuaššë e ‘nzë truovënë vraccë pë fatijà, tant’è vérë ca l’officië dëll’allocamèntë ha mannatë a chiamà ‘nsaccë quanta fatiaturë dall’Afrëca.
Po’ aviscia vërè ‘llu corzë a la matina…’llu corzë, ca quannë javamë ‘uagliunë nu’ štèa affullatë ‘é soccopatë, mò fussë désèrtë së ‘ncë štissënë lë ‘mpiégatë a passijà all’ora dë la fatìa. Më parënë lë carcëratë all’ora d’aria!…Zia Marì, ‘ntë dichë chéllë chë fannë lë fémmënë po’?…Štannë cèrtë dë n’officië ca saccë i’, të lë virë a quatt’a la vota a i’ gërannë pë lë néozië pë na matënata sana. Dijë cë në scampë e libbëra së chéssë fatiassërë n’ora au juornë! Štannë sèmpë a spassë pë la vija o arrét’a le vritë a ttanëmèntë a chi passa pë la vija.
Po’ të siéntë dicërë da ‘ssa gènta, ca lorë fatijënë!… Cë ru mëttéssë i’ nnantë nu sicchionë ‘è pannë a fa la culata cummë zë facèa ‘na vota!… Chélla ca më dispiacë a mé ‘é ‘ssë bagattèllë, è ca viénnë pajatë purë kë lë soldë mié’! Zë lë pozzëna magnà dë tuossëchë chi cë n’ha colpa!…Chillë chë l’avissëna fa fatijà e ‘nzë në scioscënë, p’u sanghë d’u nemichë dë Crištë! ( sciè lauratë).
Ma dich’i’, kë na ditta privata tuttë ‘ssu commërë lorë u putissënë fa?… Nonë, dich’i’!…U patronë sa addò lë mannassë a ‘ssë quattë fantuppinë frécasoldë sènza fa niéntë…I’ ‘nvoglië dicërë ca ‘ssë fémmënë nn’hanna fatijà, pérò s’hanna j’ all’officië zë ru hanna ‘bbuscà véramèntë u panë. Addò šta scrittë ca z’hanna j’ a piglià u cafè, a fa la spésa, a j’ da la parrucchiéra e ca z’hanna j’ facènnë tuttë l’autë zruizië lorë…E po’, i’ haja pajà pë llorë chë a u poštë dë fatijà zë fannë lë zruizië?… E lë zruizië mié’ a mé chi më lë pajë?… E po’ të lë siéntë caccià la lénga ca lorë vannë a fatijà e chi šta a la casa zë godë u maritë… U maritë zë ru ‘odënë proipëta lorë ca zë siéntënë sèmpë la vorza chiéna!!! Canoschë a una ‘é chéssë, che ogn’annë tè’ la panza ‘nnantë e saccë ca u fa appoštë pë nnë j’ a fatijà. Saccë a n’auta ca zë fa lë cunt facènnë modë e maniéra ca u crijaturë ha ra nascë a giugnë, ca datësë ca éssa è majéštra e a giugnë zë chiurrënë lë scolë, fa fa la dumanna a u maritë cundicènnë ca la ménna cë la rà issë a u ninnë! E accusì zë fa pur’issë tré miscë ‘é fèšta. Ha capitë mò? Mara mè’, chë succérë dént’a lë casërë ‘é chéssë ca fatijënë?… Succérë ca lë maritë sannë rà la ménna purë lorë a lë ninnë!… Mara mè’, chë z’avèa sëntì dicërë a u uttanta!…Gessù, Giuseppë, Sant’Anna e Maria… ca purë l’uommënë rannë la ménna a lë ninnë!…Ah, ma së rëtornë a nascë më ru haja truuà pur’i’ a unë chë sa rà la ménna a lë ninnë, spècië së pènzë c’haja avuta rà la ménna a cinchë ninnë dë lë mié’!..E chéssë sì ca zë ru godënë u maritë !Ma la bonalma dë maritëmë së nne jia a sgubbà caudarèllë ‘ncopp’a lë spallë, cë magnavamë zorbë! E chissë mò zë po’ ricërë ca vannë tuttë lë juornë a casa ‘é vintotte!…
Piénzë che ha rittë nëpotëmë ca cë šta na fémmëna ‘é chéssë dént’all’officië suo’, so quatt’annë c’ha pigliatë u poštë e sì e no avrà fattë d’allora tré miscë ‘é fatìa e u riéštë tuttë ‘é malatija: Na vota aspètta, na vota allattë, na vota puliscë u culë a la nénna, na vota la nénna tè’ u murbillë, na vota la vërmënara, e n’auta vota…éssa tè’ lë mërrechillë pë lë cossa!
Ha capitë tu cummë surënë lë fémmënë ca fatijënë?…Sèmpë però parlannë dë chéllë ca štannë pë l’officië ca siggënë lë soldë dë lë tassë noštrë…E po’ quillë chiattonë ca parë nu carusiéllë, da Roma, chiagnë sèmpë ca issë nën po’ arrëvà e ciaumèntë ‘é cchiù la robba. Ma pëcché issë ‘ssë cosë nn’ lë vérë?… E së cuntinuamë   ‘é ‘ssu passë , sì ca ‘nzë po’ j’ cchiù ‘nnantë e avéma sula chiurrë!…
Mò zia Marì, haja vëré pur’i’ ‘é truarmë nu pustariéllë ‘é chissë. M’haja j’ a signà all’officië dë l’allocamente ca më voglië allucà pur’i’, tantë mò a lë mpiégatë lë pajënë pë zë fa lë zruizië a la casa e pë jrza a fa la spésa…Nnë fa niéntë ca oramaië so fatta vècchia e dë ninnë nnë pozz’avé cchiù…tantë u štipèndië è rialatë!

1984